• 10 grudnia Międzynarodowym Dniem Praw Człowieka

          Prawa człowieka – koncepcja, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, których źródłem obowiązywania jest przyrodzona godność ludzka. Prawa te mają charakter:

          1. powszechny – obowiązują na całym świecie i przysługują każdemu człowiekowi
          2. przyrodzony – przysługują każdemu z samego faktu bycia człowiekiem
          3. niezbywalny – nie można się ich zrzec
          4. nienaruszalny – istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane
          5. naturalny – obowiązują niezależnie od ich potwierdzenia przez władzę państwową
          6. niepodzielny – wszystkie stanowią integralną i współzależną całość.

          Międzynarodowa encyklopedia prawa publicznego podaje, że prawami człowieka są te wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania właśnie jako praw, zgodnie ze współcześnie akceptowanymi wolnościami, wszyscy ludzie powinni móc domagać się od społeczeństwa, w którym żyją. Prawo jednego człowieka kończy się tam, gdzie zaczyna się prawo innego człowieka.

          Generacje praw człowieka

          Prawa osobiste

          Prawa do:

          - dobrego życia,

          - rzetelnego sądu (patrz „gwarancje formalne” poniżej),

          - decydowania o swoim życiu,

          - szczęścia,

          - prawo do życia,

          - prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania,

          - prawo do głoszenia swoich poglądów i opinii bez względu na ich treść i formę,

          - prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej,

          - zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub wymierzania kar cielesnych,

          - zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie,

          - zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia,

          - zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych,

          Prawa i wolności polityczne

          Tzw. prawa negatywne – prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa

          - prawo do obywatelstwa

          - możliwość uczestniczenia w życiu publicznym

          - czynne prawo wyborcze – możliwość uczestnictwa w wyborach

          - bierne prawo wyborcze – możliwość kandydowania w wyborach

          - wolność zrzeszania się

          - prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji

          - prawo do składania wniosków, petycji, skarg

          - dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych

          - równy dostęp do służby publicznej.

          Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

          1. Tzw. prawa pozytywne – uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz – prawa socjalne

          Prawo do:

          - ochrony zdrowia

          - nauki

          - odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej

          - pomocy socjalnej (ogólnie)

          - rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie)

          2. Prawa ekonomiczne: (zobacz też art. 64 Konstytucji RP)

          - prawo do pracy

          - prawo do własności

          - prawo dziedziczenia

          - prawo do zakładania własnej działalności gospodarczej

          3. Prawa solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru prawnego) – wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do samostanowienia.

          4. Prawa kulturalne:

          - prawo do wolności twórczości artystycznej

          - prawo do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników

          - prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

          Gwarancje:

          • materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych)
          • formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki)

          - prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd

          - prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego

          - prawo do skargi konstytucyjnej

          Wśród kategorii osób w szczególny sposób zagrożonych naruszeniami praw człowieka wymienia się kobiety, dzieci, osoby starsze, niepełnosprawne, przedstawicieli mniejszości (etnicznych, narodowych, religijnych, rasowych, seksualnych), cudzoziemców (uchodźców i pracowników migrujących) oraz społeczności tubylcze.

           

           

          Konwencja o prawach dziecka (ang. Convention on the Rights of the Child) – międzynarodowa konwencja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r. Jest to dokument obowiązujący we wszystkich państwach świata z wyjątkiem USA – liczba ratyfikacji (listopad 2016) wynosi 196. W konwencji o prawach dziecka zostały spisane wszystkie prawa dziecka.

          Uchwalenie Konwencji jest jednym z ważniejszych osiągnięć Polski w dziedzinie ochrony praw dziecka. W roku 1978 Polska zaproponowała Komisji Praw Człowieka ONZ jej uchwalenie i przedstawiła projekt, który był później dwukrotnie modyfikowany. Na podstawie Konwencji powołano do życia organ nadzorujący jej realizację przez państwa, które ją ratyfikowały – Komitet Praw Dziecka. W 2000 r. utworzono w Polsce urząd Rzecznika Praw Dziecka.

          Kategorie praw dziecka:

          1. osobiste, umożliwiające rozwój dziecka. Są to: prawo do życia, prawo do tożsamości, prawo do wychowania w rodzinie i do kontaktów z nią w przypadku rozłączenia, prawo do adopcji, prawo do wyrażania własnych poglądów, prawo do informacji, prawo do rozwoju, prawo do własnego zdania oraz prawo do ochrony przed poniżającym traktowaniem (prawo do nietykalności osobistej);
          2. polityczne lub publiczne, dzięki którym dziecko wyraża swoje poglądy i uczestniczy w życiu swojej grupy, społeczności, państwa. Są to prawa: prawo do posiadania obywatelstwa, prawo do wyrażania własnych poglądów, swobody wyznania, prawo do uczestniczenia w stowarzyszeniach;
          3. socjalne, które są obowiązkami państwa i dorosłych do stworzenia odpowiednich warunków do rozwoju umysłowego i fizycznego dziecka. Są to: prawo do godnych warunków życia i odpowiedniego poziomu życia, prawo do opieki zdrowotnej, prawo do odpoczynku;
          4. ekonomiczne, umożliwiające dziecku przygotowywanie się do niezależności materialnej od innych. Najważniejszym jest prawo do nauki; ponadto ochrona prawa pracy podejmowanej, czy to w ramach obowiązku nauki czy wakacyjnego zarobku.
          5. kulturalne, obejmujące prawo do oświaty, nauki, kultury i wypoczynku, a także sprzężone z nimi obowiązki państw do stworzenia warunków dla korzystania z tych dziedzin.

          W związku z postępem naukowo-technicznym, w szczególności postępującą cyfryzacji różnych obszarów życia społeczno-gospodarczego (m.in. edukacji, kultury czy pracy) powyższe prawa powinny być interpretowane przez pryzmat szans i wyzwań, jakie dla rozwoju dziecka stwarza środowisko cyfrowe.