• Profilaktyka samobójstw dzieci i młodzieży

           

          Materiały psychoedukacyjne dla rodziców

           

           

          1. Uwarunkowania samobójstw wśród dzieci i młodzieży

           

          Samobójstwa są trzecią, po wypadkach i nowotworach, przyczyną zgonów młodych ludzi . Co więcej, według danych WHO, liczba skutecznych samobójstw popełnianych przez młode osoby w wieku dorastania w USA i krajach Europy stale wzrasta. Obserwuje się również skokowy wzrost liczby prób samobójczych i samobójstw dokonanych wśród młodych osób po ukończeniu 14 lat, a więc po wejściu w wiek dojrzewania. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia 90% aktów samobójczych dokonywanych jest w nastroju lub stanie depresyjnym.

           

          2. Czynniki chroniące i czynniki ryzyka

           

          Czynniki chroniące przed podjęciem próby samobójczej można podzielić na:

          • czynniki rodzinne i ważne wydarzenia życiowe (pozytywne relacje z rodziną);
          • czynniki poznawcze i osobowościowe (umiejętności społeczne, wiara w siebie i swoje osiągnięcia, korzystanie z pomocy w trudnych sytuacjach, otwartość na nowe doświadczenia i szukanie rozwiązań);
          • czynniki społeczno-kulturowe (zaangażowanie w życie szkoły i otoczenie społeczne, np. udział w zajęciach sportowych, klubach, uczestnictwo w życiu religijnym, dobre kontakty społeczne z rówieśnikami, nauczycielami i innymi wychowawcami);
          • czynniki związane ze zdrowiem psychicznym (wysoki poziom odporności psychicznej, dobre radzenie sobie ze stresem) (Brodniak, 2012).

           

          Czynniki ryzyka, zwiększające prawdopodobieństwo targnięcia się na swoje życie:

          • wzorce rodzinne (zaburzenia psychiczne u rodziców, przypadki samobójstw w rodzinie przemoc, niedostateczna opieka, zła komunikacja/kłótnie/rozwód rodziców, częste przeprowadzki, zmiany szkół i miejsca zamieszkania, wygórowane lub zaniżone oczekiwania rodziców względem dzieci, brak lub nadmierny autorytet rodziców, sztywność postaw w rodzinie);
          • styl poznawczy i osobowość (zmienny nastrój, częste odczuwanie złości, tendencja do podejmowania zachowań agresywnych, impulsywność, drażliwość);
          • czynniki kulturowe i socjodemograficzne (niski status ekonomiczny, niski poziom wykształcenia, dorastanie bez korzeni, tradycji i obyczajów);
          • problemy psychiczne (choroby i zaburzenia psychiczne, problemy tożsamościowe, zwłaszcza w obrębie tożsamości seksualnej, uzależnienia i skłonności do podejmowania zachowań ryzykownych);
          • niepowodzenia szkolne i trudności w relacjach rówieśniczych;

           

          3. Sygnały alarmowe

          (por. Apter, Wasserman, 2003; Lazear, Roggenbaum, Blase, 2003; Dolto, 1995)

           

          Wczesne sygnały ostrzegawcze:

          • wycofywanie się z kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, odwracanie się od nich,

          • przejawianie zainteresowania śmiercią,

          • wyraźne zmiany osobowości i nastroju,

          • trudności z koncentracją,

          • trudności w szkole, obniżenie jakości pracy i ocen;

          • zmiana dotychczasowych zwyczajów dotyczących jedzenia i snu (utrata apetytu lub objadanie się, bezsenność lub nadmierna senność),

          • utrata zainteresowania rozrywkami,

          • częste uskarżanie się na fizyczne dolegliwości, przeważnie powiązane z emocjami, jak bóle głowy, bóle żołądka lub uczucie zmęczenia,

          • nieustanne znudzenie,

          • utrata zainteresowań dla rzeczy i spraw, o które młody człowiek dotychczas się troszczył (np. zaniechanie dbałości o wygląd).

           

          Sygnały wysokiego zagrożenia:

          • rozmowy o samobójstwie lub jego planowaniu,

          • wzrost impulsywności: nagłe impulsywne działania, jak akty agresji i przemocy, zachowania buntownicze lub ucieczkowe (wynikające z ogromnego napięcia emocjonalnego),

          • nagłe ekscesy alkoholowe lub narkotykowe (będące próbą „znieczulenia się w cierpieniu” lub formą wołania o pomoc),

          • odrzucanie pomocy lub otrzymywanych pochwał i nagród

          • samooskarżanie się: „Jestem złym człowiekiem”,

          • wypowiadanie komunikatów na temat beznadziejności życia, braku wyjścia, własnej bezwartościowości,

          • wypowiadanie komunikatów typu: „Niedługo przestanę być dla ciebie problemem”, „To nie ma znaczenia”, „To już na nic się nie zda” lub „Już się nie zobaczymy”,

          • nagłe przejście z depresji do stanu pogody i zadowolenia,

          • rozdawanie swoich ulubionych przedmiotów, sporządzenie testamentu,

          • wypowiadanie komunikatów deprecjonujących: „Jestem niczym”, „Nie warto się mną zajmować”, „Chciałbym umrzeć”, Zamierzam się zabić”, „Nie powinnam się urodzić”.

           

          Myśli i tendencje samobójcze często ujawniane są przez dzieci i nastolatków w utworach literackich i plastycznych.

          Niepokojącym sygnałem może być także ograniczenie aktywności nastolatka tylko do różnych przejawów fascynacji tematyką śmierci i umierania. Myśl o samobójstwie powstaje w wyniku oceny swojej sytuacji jako pułapki życiowej, z której nie ma wyjścia.

          Nastolatki w depresji rzadko z własnej inicjatywy poszukują pomocy u osób dorosłych, zwłaszcza jeśli dotychczasowe kontakty ze znaczącymi dorosłymi zniszczyły ich zaufanie. Czasami ujawniają swój stan i problemy rówieśnikom.

          Najczęściej jednak poszukują pomocy gdzie indziej – stosują środki odurzające. Początkowo stanowi to rodzaj autoterapii, potem staje się drogą powolnego samozniszczenia, strategią pogłębiającą trudności. Potwierdzają to relacje badanej w poradniach młodzieży szkolnej.

           

          4. Jak rozmawiać, jak reagować?

          W PRZYPADKU, GDY TWOJE DZIECKO MA MYŚLI SAMOBÓJCZE:

          • Porozmawiaj o jego problemach, wysłuchaj.
          • Zaakceptuj emocje dziecka, wyraź zrozumienie.
          • Unikaj oceniania, nie generalizuj, nie mów “ogarnij się”, “masz takie fajne życie, czego ty jeszcze chcesz”.
          • Pozwól odreagować emocje tak, aby nie dopuścić do pogorszenia się stanu.
          • Nie bagatelizuj problemu.
          • Wprost pytaj o myśli i fantazje samobójcze;
          • Bądź gotowy na opór dziecka (nawet najbardziej mądre rady mogą budzić negatywne emocje u dziecka i niechęć do rozmowy), wykaż się cierpliwością.
          • Oceń zagrożenie (jeśli myślom towarzyszy wybór sposobu oraz posiadanie niezbędnych do popełnienia czynu przedmiotów (np. leki etc.) należy niezwłocznie poszukać pomocy psychiatry i psychologa). Wskazaniem do hospitalizacji są myśli samobójcze z tendencją do realizacji, znaczne nasilenie myśli rezygnacyjnych oraz objawy psychotyczne.
          • Upewnij się, że w mieszkaniu nie ma niebezpiecznych przedmiotów, zawsze dbaj o to, aby leki były dostępne tylko dla dorosłych.
          • Porozmawiaj o wizycie u specjalisty (psychiatry, psychologa). Mów o swoich emocjach, o tym, że się martwisz i chcesz pomóc. Jeśli dziecko nie chce rozmawiać zaproponuj skorzystanie z telefonu zaufania (116 111).

           

          JEŚLI TWOJE DZIECKO MA ZA SOBĄ PRÓBĘ SAMOBÓJCZĄ, PAMIETAJ, ŻE:

          • Każda próba samobójcza wymaga wnikliwej analizy.
          • Ocenie podlega zarówno stan psychiczny jak i somatyczny tej osoby. Ważne jest, aby w jej pobliżu był psychiatra i psycholog.
          • Należy bardzo dokładnie przeanalizować całą sytuację i rozważyć ryzyko ponowienia takiej próby.
          • Nie należy obwiniać i oskarżać dziecka. Potrzebuje ono pomocy i wsparcia.
          • Należy pamiętać, że czasami poprawa nastroju jest związana ze spadkiem napięcia, ulgą po próbie samobójczej i nie należy traktować go jako wyraz pogodzenia się z życiem.
          • Często próba samobójcza ujawnia kryzys w rodzinie, wydobywa na światło dzienne wadliwe relacje, izolację i osamotnienie jej członków.
          • Dla rodziny jest to olbrzymia dawka cierpienia wyrażającego się przeżywaniem lęku, poczucia winy, wstydu, bezradności i poczucia krzywdy.
          • Poinformuj psychologa o wszystkim, co budzi Twój niepokój. Dzięki takim informacjom specjalista może ocenić rodzaj myśli samobójczych i ich nasilenie oraz możliwości powtórzenia czynu.

           

          PODCZAS ROZMOWY Z DZIECKIEM UNIKAJ:

          • Podtrzymywania wyobrażeń́ o swojej wszechmocy.
          • Koncentracji na instrumentalnym (na pokaz) aspekcie próby samobójczej (niedoceniania zagrożenia).
          • Blokowania tematu śmierci i samobójstwa (np. Nie mówmy o śmierci).
          • Zaprzeczania temu, co mówi dziecko, osądzania go.
          • Ujawniania bezradności i/lub rezygnacji z udzielenia pomocy.
          • Opowiadania o przykładach samobójstw w sposób niepowiązany z działaniami profilaktycznymi. Może to odnieść przeciwny skutek, stając się dla dziecka przeżywającego kryzys reklamą samobójstwa jako wyjścia z trudnej sytuacji.
          • Ukazywania samobójstwa jako reakcji na stres. Może to sprzyjać postrzeganiu go jako nieuchronnego czy akceptowalnego rozwiązania problemów zgodnie z tzw. efektem Wertera.
          • Prezentowania materiałów audiowizualnych dotyczących samobójstw (filmów, artykułów prasowych, zdjęć), poprzez które dziecko może utożsamić się z tragicznymi ofiarami i chcieć je naśladować.

           

          Nie odwlekaj wizyty u specjalisty. Poszukaj pomocy psychiatry i psychologa!

           

          Bibliografia:

          1. dr Ewa Odachowska „Kryzys psychologiczny. Poradnik dla rodziców i dzieci”, Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, Warszawa, 2018.
          2. Joanna Szymańska „Zapobieganie samobójstwom dzieci i młodzieży. Poradnik dla pracowników szkół i placówek oświatowych oraz dla rodziców”, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa, 201
          3. Aleksandra Bąbik, Dominik Olejniczak „Uwarunkowania i profilaktyka samobójstw wśród dzieci i młodzieży w Polsce”, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa, 2014.