• Jak rozpoznać depresję u dziecka? Jak wspierać dziecko?

          Dane WHO mówią, że depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie. Według prognoz do 2030 r. może być na pierwszym miejscu w tym rankingu

          Na kliniczną depresję cierpi:

          • 1% dzieci przedszkolnych i powyżej 2 i 3-go roku życia.
          • 2% w grupie dzieci 6—12 lat.
          • Istnieją różnice związane z płcią: w dzieciństwie proporcja między chłopcami, a dziewczynkami wynosi 1:1 (chociaż niektóre badania wskazują na częstsze w tym wieku występowanie depresji u chłopców), a w okresie dojrzewania — 1:2.
          • Według niektórych badań 4—8%, a według innych nawet do 20% w grupie młodzieńczej.
          • Depresja okresu dzieciństwa i wieku młodzieńczego wciąż jest mniej poznana niż depresja osób dorosłych. Istnieje jednak kilka spójnych faktów, potwierdzonych przez różne badania.
          • W okresie dzieciństwa tyle samo dziewcząt co chłopców choruje na depresję, a w okresie dojrzewania dwa razy więcej dziewcząt.

          Jak się objawia depresja?

          Depresja u dzieci i młodzieży jest coraz bardziej powszechna. Jej rozwojowi sprzyja pandemia COVID-19, zwłaszcza towarzyszące jej poczucie zagrożenia i zdalne nauczanie. Dlatego rodzice, opiekunowie i nauczyciele powinni jeszcze uważniej niż zazwyczaj obserwować dzieci.

          O depresji mogą świadczyć takie objawy, jak:

          • smutek,
          • ograniczenie lub rezygnacja z zainteresowań i aktywności, które dotychczas sprawiały przyjemność,
          • zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej — spowolnienie lub pobudzenie,
          • poczucie braku nadziei,
          • poczucie braku sensu życia,
          • niskie poczucie własnej wartości,
          • nadmierne poczucie winy,
          • poczucie bezradności,
          • nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie,
          • spadek energii,
          • nadmierna męczliwość,
          • zaburzenia koncentracji uwagi,
          • wzrost lub spadek apetytu,
          • zmiana wzorca snu (utrzymujące się przez pewien czas wyraźne trudności z zasypianiem lub wczesne wybudzanie, np. ok. czwartej, piątej rano).

          Szczególnie powinny zaniepokoić nas zmiany w codziennym zachowaniu dziecka, które utrzymują się co najmniej dwa tygodnie.

          Bądźmy uważni i słuchajmy dzieci. W ich wypowiedziach możemy odnaleźć skrywany ból, zmianę postrzegania świata, zwątpienie w sens życia.

          Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym raczej nie będą mówiły o swoim obniżonym nastroju czy braku nadziei. O tym, co czują świadczy ich postawa ciała i wyraz twarzy. Często wyrażają skargi dotyczące dolegliwości somatycznych. Niewyrażone przygnębienie może ujawniać się poprzez niewyjaśnione bóle brzucha, bóle głowy, brak łaknienia czy mimowolne moczenie. Dzieci przejawiają też większą drażliwość, apatię, brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały im przyjemność, niechętnie współpracują z innymi, tracą zainteresowanie lekcjami, niekiedy mogą przeszkadzać, próbując zwrócić na siebie uwagę. U młodszych dzieci z depresją, częściej niż u młodzieży, współwystępuje lęk separacyjny, natomiast inne zaburzenia lękowe oraz zaburzenia zachowania obserwuje się tak samo często w obu grupach wiekowych.

          W okresie dojrzewania liczba przypadków zaburzeń depresyjnych wyraźnie wzrasta osiągając poziom porównywalny z zachorowalnością u dorosłych. Związane jest to zapewne z wpływem czynników hormonalnych, ale również ze stresem szkolnym, presją, by dostosować się do grupy rówieśniczej, odnieść sukces. Młody człowiek musi radzić sobie z wieloma trudnymi zadaniami rozwojowymi, takimi jak: określenie własnej tożsamości seksualnej, stopniowe zdobywanie samodzielności oraz separacja od rodziny. Dla depresji w tej grupie wiekowej charakterystyczny jest nastrój rozdrażnienia oraz złość. Często pojawia się wycofanie społeczne, zmiany apetytu (zwiększenie lub zmniejszenie), wahania rytmu dobowego, utrata zainteresowania zajęciami, które wcześniej sprawiały przyjemność, jak sport czy spotkania towarzyskie. Podobnie, jak w młodszej grupie wiekowej, depresji okresu dojrzewania często towarzyszą zaburzenia lękowe i zaburzenia zachowania. Natomiast częściej obserwuje się w tej grupie zaburzenia odżywiania (szczególnie u dziewcząt) oraz nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Jednym z czynników, który poważnie obniża u nastolatka poczucie własnej wartości i tym samym przyczynia się do wystąpienia depresji, jest doświadczenie molestowania seksualnego. Myśli samobójcze występują u większości dzieci depresyjnych, na szczęście przed okresem dorastania rzadko przeradzają się w czyn. Natomiast w przedziale pomiędzy 15 a 19 rokiem życia ryzyko samobójstwa znacznie wzrasta.

          Jak leczyć depresję? Jak wspierać dziecko?

          Aby właściwie zdiagnozować chorobę, należy umówić się na wizytę u psychiatry. Dobierze on leczenie psychoterapeutyczne i ewentualnie farmakologiczne.

          Do psychiatry i psychologa dzieci nie potrzebują skierowania.

          Metody leczenia różnią się w zależności od nasilenia choroby. Wyróżnia się trzy stopnie nasilenia depresji:

          • łagodną – wówczas wystarczające jest leczenie psychoterapeutyczne
          • umiarkowaną – mogą być stosowane również leki przeciwdepresyjne
          • ciężką – mogą być stosowane również leki przeciwdepresyjne.

          Leczenie farmakologiczne jest stosowane u dzieci i młodzieży z zachowaniem szczególnej ostrożności.

          Oto kilka podpowiedzi i wskazówek dla rodziców. Co robić, by wesprzeć dziecko w depresji:

          • W kontakcie z dzieckiem okazujmy empatię i zrozumienie. Rozmowa musi być nakierowana na rozpoznanie problemu i uznanie, że on istnieje. Trzeba dostrzec, że dziecku jest ciężko, że z różnymi sprawy są dla niego trudne.
          • Unikajmy kazań, pogadanek, wykładów i dawania rad. Dziecko potrzebuje wspierającej, nienormatywnej rozmowy i słuchania. Warto zamienić pytania konfrontujące „co ci się dzieje?”, „dlaczego tak się zachowujesz?”, „dlaczego taka/taki jesteś?” na pytania otwierające rozmowę „jak mogę ci pomóc?”, „wyjaśnij mi, jak się czujesz?”, „wiem, że jest ci trudno, spróbuj o tym opowiedzieć”, „może wspólnie coś wymyślimy”.
          • Dajmy dziecku do zrozumienia, że jest dla nas ważne, że je kochamy i że pomożemy mu poszukać rozwiązań dla spraw, z którymi się w chwili obecnej może mierzy.
          • Bądźmy wyrozumiali. Dzięki temu dziecko poczuje, że może na nas liczyć i będzie widziało w  nas sprzymierzeńców.
          • Bądźmy cierpliwi, dajmy dziecku czas. Nawet wtedy, jeśli odmawia rozmowy, ważne jest to, że jesteśmy przy nim.
          • Nie traktujmy dziecka zbyt pobłażliwie, ale też nie wymagajmy ponad jego aktualne siły. Doceniajmy to, co robi, a w razie potrzeby wspierajmy i pomagajmy.
          • Nie dopytujmy uporczywie dziecka o to, co się z nim dzieje, bo ono samo często tego nie wie i nie potrafi nazwać.
          • Nie mówmy, że jego problemy są błahe. Nie wyśmiewajmy, nie bagatelizujmy, nie mówmy, że inni mają gorzej, a jemu nic nie brakuje.
          • Nie miejmy pretensji, że dziecko czuje się tak a nie inaczej.
          • Nie oczekujmy, że dziecko szybko poczuje się lepiej, będzie weselsze i pogodne. Jego smutek i melancholia może trwać przez dłuższy czas, może zmieniać się jego nasilenie, mieć lepsze i gorsze dni. Zdrowienie wymaga czasu.

          Jak zapobiegać depresji?

          Działania profilaktyczne w zakresie zdrowia psychicznego są równie ważne, jak dbanie o zdrowie fizyczne. Opierają się na podobnych zasadach, jak na przykład:

          • właściwa ilość snu,
          • prowadzenie aktywnego trybu życia,
          • zdrowe odżywianie,
          • ograniczenie stresu.

          Ważnym krokiem w profilaktyce zdrowia psychicznego jest świadomość, że depresja jest chorobą. Nie powinna być tematem tabu ani powodem do stygmatyzacji. Rozpoczęcie leczenia na wczesnym etapie wpłynie na sprawniejsze wyjście z choroby.

          Bibliografia:

          Monika Turno, Dziecko z depresją w szkole i przedszkolu. Informacje dla Pedagogów i opiekunów, ORE, Warszawa, 2010.

          https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/depresja-u-dzieci-i-mlodziezy

          https://dziecisawazne.pl/depresja-u-nastolatkow-jak-wesprzec-dziecko/