Kącik psychoedukacyjny

 

 

Profilaktyka tytoniowa

materiały psychoedukacyjne dla uczniów

 

 

Tytoń jest jedynym legalnym produktem konsumpcyjnym, który szkodzi każdemu, kto jest narażony na jego działanie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała używanie wyrobów tytoniowych za istotny czynnik ryzyka odpowiedzialny za sześć z ośmiu najczęstszych przyczyn zgonu na całym świecie.

 

Polska należy do krajów o dużym rozpowszechnieniu palenia tytoniu, przez co choroby odtytoniowe stanowią istotny problem zdrowotny i społeczno-ekonomiczny.

 

Szkodliwość dymu tytoniowego

Dym tytoniowy jest niejednorodnym, składającym się z wielu substancji aerozolem powstającym podczas spalania tytoniu. Podczas spalania, w wyniku działania wysokiej temperatury  składniki dymu tytoniowego ulegają przemianom chemicznym i powstają nowe związki. Wyróżnia się 400-500 składników dymu w fazie gazowej i 3500 w fazie cząsteczkowej. Większość dymu tytoniowego składa się z azotu, tlenu i dwutlenku węgla, stanowiących ponad 80% jego masy. Poza tym zawiera on ponad 4 tysiące innych substancji, w tym aż 40 o potwierdzonym działaniu rakotwórczym.

Składniki dymu tytoniowego w fazie gazowej:

• tlenek węgla (potocznie zwany czadem) – w dymie tytoniowym jest od 1 do 5% tlenku węgla, który uważany jest za niezwykle niebezpieczny dla zdrowia. Z łatwością łączy się z hemoglobiną we krwi, tworząc karboksyhemoglobinę i blokując w ten sposób możliwość transportowania tlenu. Prowadzi to do niedotlenienia wielu tkanek i narządów. U nałogowych palaczy stężenie karboksyhemoglobiny we krwi może wynosić aż 15%,
• tlenki azotu – związki azotu mogą być bardzo szkodliwe dla organizmu. O ile tlenek azotu (NO) jest szybko metabolizowanym wolnym rodnikiem, o tyle dwutlenek azotu (NO₂ lub N2O4) to bardzo trujący gaz, który uszkadza błony wyściełające drogi oddechowe. Aż 99% wdychanego dwutlenku azotu zostaje zatrzymane w płucach. Co więcej, tlenki azotu w połączeniu z aminami tworzą związki rakotwórcze,
• cyjanowodór – związek wodoru, węgla i azotu popularnie nazywany kwasem pruskim. Jego źródłem są aminokwasy i białka ze spalanego tytoniu. To gaz, który bardzo łatwo wchłania się przez skórę i śluzówkę. Jego działanie jest wysoce toksyczne, a w dużych dawkach śmiertelne,
• akroleina (aldehyd akrylowy) – substancja o właściwościach wysoce drażniących błony śluzowe. Podobnie jak obecne w dymie tytoniowym cyjanowodór, formaldehyd i aldehyd octowy hamuje aktywność enzymów oddechowych i ruch rzęsek wyściełających drogi oddechowe,
• amoniak – gaz bezbarwny o charakterystycznym, ostrym zapachu i wysokiej toksyczności. Działa silnie drażniąco na skórę i błony śluzowe. Jego wdychanie prowadzi do rozległych podrażnień górnych i dolnych dróg oddechowych, co objawia się pieczeniem w ustach i gardle, chrypką i dusznościami.

 

Skutki palenia papierosów przez nastolatków

 

Palenie papierosów w młodym wieku szczególnie negatywnie wpływa na funkcjonowanie układu hormonalnego i nerwowego. Przewlekłe stosowanie nikotyny przez młodych mężczyzn skutkuje upośledzeniem funkcji prokreacyjnych, niedoborem męskich hormonów płciowych, pogorszeniem jakości nasienia oraz zaburzeniami erekcji. U dojrzewających dziewcząt negatywne skutki palenia tytoniu obejmują upośledzenie płodności i pogorszenie jakości życia. Spowodowane są one zespołem policystycznych jajników, któremu towarzyszy nadmierne owłosienie, nadwaga i bardzo często nieregularne cykle miesiączkowe. Poza zespołem policystycznych jajników występują również zaburzenia miesiączkowania, a obie te dolegliwości spowodowane są przez zaburzenie wydzielania hormonu prolaktyny. Skutki palenia papierosów długoterminowo wiążą się pogorszeniem pamięci, drażliwością, depresją, zaburzeniami emocjonalnymi i problemami ze snem. Młodzi palacze są przy tym bardziej wrażliwi na uzależnienie od nikotyny, a substancje znajdujące się w papierosach wywołują u nich trwałe zmiany w połączeniach synaptycznych. Może to zwiększyć skłonność do rozwoju w wieku dorosłym depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej. Negatywne skutki palenia papierosów dotyczą wszystkich, niezależnie od wieku. Szczególnie narażony jest układ oddechowy. Powszechnie wiadomo, że regularne palenie papierosów zdecydowanie zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc. Ryzyko nowotworu zależy od długości trwania nałogu i liczby palonych w ciągu dnia papierosów, jednakże przy dużej intensywności prawdopodobieństwo zapadnięcia na tę chorobę może wzrosnąć nawet stukrotnie! Po zaprzestaniu palenia następuje powolny spadek ryzyka wystąpienia tego nowotworu. Palenie powoduje pogorszenie się czynności płuc i wydatny spadek wydolności, co przekłada się na znacznie gorszą kondycję fizyczną, zmniejszeniu ulega bowiem całkowita objętość płuc. Częściej następują infekcje dróg oddechowych, a przy grypie potencjalny okres powrotu do zdrowia mocno się wydłuża. Gorzej przebiegają też infekcje dróg oddechowych, np. zapalenie płuc bądź oskrzeli. Osoby chore na astmę paleniem papierosów ryzykują zwiększenie częstości hospitalizowania i częstsze zaostrzenia choroby.

 

 

Uzależnienie od nikotyny

 

Nikotyna jest głównym alkaloidem odpowiedzialnym za działanie tytoniu i jego właściwości uzależniające. Efekty jej przyjęcia odczuwalne są już 7 sekund po inhalacji dymu papierosowego. Działa pobudzająco na układ nerwowy, podnosi ciśnienie tętnicze i przyspiesza bicie serca. Zażycie nikotyny prowadzi do wyrzutu dopaminy w mózgu. Dopamina jest neuroprzekaźnikiem odpowiedzialnym między innymi za odczuwanie przyjemności. Jednak długotrwałe przyjmowanie nikotyny prowadzi do upośledzenia działania receptorów nikotynowych i zmniejszenia ich reaktywności, a w konsekwencji do obniżenia poziomu dopaminy.

Mówiąc prościej, mózg w pewnym sensie przyzwyczaja się do ciągłej obecności nikotyny i nie może bez niej funkcjonować na optymalnym poziomie. Palacz potrzebuje papierosa już nie po to, by poczuć się lepiej niż zwykle, ale po to, żeby nie czuć się źle. Bez nikotyny pojawiają się bowiem objawy odstawienia – pogorszenie nastroju, zaburzenia koncentracji, drażliwość itp.

Warto też pamiętać, że nikotyna w dużych dawkach jest bardzo silną neurotoksyną. Z tego powodu stosuje się ją np. w środkach owadobójczych.

 

 

Gdy znajomi namawiają do palenia. Asertywna odmowa

 

Odmowa zapalenia powinna zawierać następujące elementy:

1. NIE – stanowczo i bezpośrednio przedstawiamy nasza decyzję. To najważniejsza część naszej odmowy!
2. Informacja o tym, że nie przyjmiemy propozycji.
3. Uzasadnienie naszej decyzji – Zastosuj słowa takie jak: “chcę”, “postanowiłam/łem”, “zdecydowałam/łem”. Dzięki temu nie dopuścisz do ewentualnego namawiania Cię.
4. Zmiękczenie/lub zapowiedź konsekwencji namawiania Cię – w zależności od Twoich relacji z rozmówcą lub jego reakcji na odmowę możesz zmiękczyć swoją wypowiedź (np. mową ciała – mimiką).

Przykład:

„Nie (1), dziękuję nie palę (2). Tak zdecydowałem/am (3). Proszę, w przyszłości nie namawiaj mnie do palenia (4).”